دستورالعمل شرايط پيش نيازي و بهداشتي ساختمان کارخانه ایزو

1- هدف :
اين دستور کار راهنمايي هايي در خصوص فراهم آوري شرايط پيش نيازي و بهداشتي ساختمان کارخانه و  راهکارهايي جهت  اقدامات کنترلي و اقدامات اصلاحي  در صورت نياز ارائه مي دهد.
2- محدوده ي کاربرد :
اين سيستم در طول زنجيره ي توليد محصول  و عمليات ساختماني و خدماتي کارخانه مورد استفاده مي باشد.
3- مسئوليت ها :
3-1- مسئوليت پيگيري و اجراي اين آئين کار به عهده واحد ايمني و بهداشت حر فه اي  مي باشد.
3-2- مسئوليت نظارت بر حسن انجام کار  به عهده نماينده مديريت مي باشد.
4- شرح :
4-1- جداسازي مناسب فرايندهاي تميز و کثيف :
4-1-1- جريان حرکت مواد خام ، مواد نيمه فراوري شده ، محصول نهايي ، کارکنان و تجهيزات کارخانه در حد امکان بايد به صورت خطي و طولي باشد .
4-1-2- عمليات کليدي بايد در صورت امکان در محل هاي جدا انجام شود . بخش کثيف قبلي در عمليت توليد بايد از بخش تميز بعدي جدا شود .
4-1-3- براي جلوگيري از آلودگي ثانويه ، نگهداري مواد خام و بسته بندي بايد به طور جداگانه و به دور از محوطه هاي توليد محصول انجام شود .
4-1-4- چنانچه جداسازي محوطه ها امکان پذير نبوده و يا به سختي انجام شود ؛ بايد جريان توليد را اصلاح کرد و خطر آلودگي ثانويه را با استفاده از موانع فيزيکي نظير ديوارک و يا جانمايي مناسب ماشين آلات در فضاي مورد نظر به مقدار زيادي کاهش داد.
4-1-5- جداسازي فيزيکي بين محوطه هاي با شدت خطر زياد و کم مواد خام ، محصول و کارکنان بايد به طور کامل انجام شود . براي حفظ جداسازي مناطق با شدت خطر زياد استفاده از هواي تصفيه شده ، فشار مثبت و کنترل مناسب کارکنان توصيه شده است . اين مهم شامل تسهيلات رخت کني و تعويض لباس در محل ورودي سالن ها مي باشد .

4-2- زهکشي ، تعميرات مناسب ، جداسازي محل هاي تميز و کثيف :
4-2-1-ظرفيت شبکه ي زهکشي بايد در زمان اوج کاري کفايت لازم را داشته باشد و از عهده ي چنين وضعيتي برآيد .
4-2-2- زهکشي کف بايد به گونه يي باشد که همه ي پساب به سمت مجراهاي زهکشي به خوبي هدايت شوند . روي کف ، هيچ نوع فرو رفتگي و به تبع آن هيچ گونه آب گرفتگي نبايد وجود داشته باشد . براي زهکشي و به حداقل رساندن مکان هاي آب گرفتگي مي توان از لوله هاي PVC استفاده کرد.
4-2-3- توصيه مي شود که مجراي زهکشي نيمه گرد بوده و با حفاظ متحرک تجهيز شود . حفاظ مجراي زهکشي بايد شبکه يي بوده و به آساني قابل تميز کردن باشد .
4-2-4-  جريان زهکشي بايد براي جلوگيري از آلودگي محيط از قسمت تميز به طرف قسمت هاي ديگر يا از طرف قسمت تميزتر به سمت قسمت تميز باشد.
4-2-5- وضعيت نصب و استقرار ماشين آلات بايد به گونه يي باشد که براي نظافت زهکشي مشکلي ايجاد نکند .
4-2-6- در کليه ي مجراهاي زهکشي بايد تله هاي آشغال گير و دريچه ي آدم رو به خوبي طراحي و درزگيري شوند .
4-2-7- ورودي مجراي زهکشي و نقاط خروجي آن از کارخانه بايد در مقابل ورود آفات مقاوم باشد . ضد عفوني کردن مسير و لوله هاي زهکشي با ترکيبات دودزا توصيه مي شود .
4-2-8- براي جلوگيري از انسداد يا تجمع کثافات بايد در اسرع وقت نسبت به تعمير و بازسازي قسمت هاي صدمه ديده ي شبکه ي زهکشي اقدام کرد.
4-3- حرکت کارکنان ، تسهيلات شستشوي دست ها ( روشويي ها ) در محل ورودي کارخانه :
4-3-1- کليه ي کارکنان بايد از طريق يک ورودي مخصوص به کارخانه وارد شوند. اين ورودي بايد مجهز به دوش ، روشويي ، توالت و محل تعويض لباس باشد . توالت ها نبايد به طور مستقيم به سالن فراوري باز شود و کارکنان حق ندارند با لباس کار ازز توالت هاا استفاده کنند . برايي کنترل بيشتر کارکنان و پيشگيري از آلودگي توصيه مي شود که رختکن ها به طور مستقيم به توالت ارتباط نداشته باشند.
4-3-2- براي هدايت کارکنان به سمت روشويي ها و استفاده از آن ها بايد در بخش هايي از ورودي کارخانه نرده هاي مناسبي را تعبيه کرد .
4-3-3- روشويي ها بايد داراي سيفون بوده و فاضلاب آن به طور مستقيم به شبکه ي زهکشي وصل شود . شيرهاي روشويي بايد بدون دخالت دست باز و بسته شوند . استفاده از شيرهاي پدالي ، زانويي ، آرنجي و برقي توصيه مي شود .
4-3-4- حرکت بين قسمت هاي مختلف کارخانه بايد به حداقل برسد و به طور دايم توسط مديريت مراقبت شود . هنگام استفاده از مناطق فراوري به عنوان راهرويي براي ورود به بخش هاي ديگر ، بايد احتياط لازم به عمل آيد .
4-3-5- براي کاهش خطر آلودگي ثانويه ، تسهيلات شستشوي کفش کارکنان ( پاشويي) با اندازه و ظرفيت مناسب بايد در ورودي به محوطه هاي فراوري و نقاط انتقال بين نقاط تميز و کثيف تعبيه شود .تردد کارکنان از اين نقاط بايد محدود شود . ابعاد پاشويي بايد به اندازه يي باشد که همه ي افراد مجبور به عبور از داخل آن شوند.
4-4- چيدمان ماشين آلات و تجهيزات :
4-4-1- وضعيت ماشين آلات بايد به گونه يي باشد که دسترسي به کليه ي قسمت ها براي نظافت آن ها  آسان باشد . تجهيزات بايد حداقل 50 سانتي متر از ديوار فاصله داشته باشند.
4-4-2- تجهيزات بايد به گونه يي طراحي شوند که هرگونه احتمال آلودگي محصول از سطح خارجي به حداقل برسد. مواد مصرفي در ساخت تجهيزات و ماشين آلات بايد از نوع سازگار با ماده مورد فراوري ما باشد .
4-4-3- چارچوب و قاب تجهيزات بايد به شکل لوله يي شکل باشد تا تجمع کثافات به حداقل رسيده و نظافت دستگاه تسهيل شود . در چنين صورتي خطر هجوم و لانه گزيني آفات نيز کاهش مي يابد.
4-4-4- ماشين آلاتي که هبايد بر روي کف کارخانه نصب شوند بايد روي پايه يي قرار گيرند که به آساني قابل تميز کردن بوده و از مواد غير قابل جذب ساخته شود . درزبندي آن بايد به خوبي انجام شده و در مقابل عوامل محيطي پايدار باشد . پايه هاي دستگاه نبايد مانع زهکشي شده و دسترسي به زير دستگاه براي اهداف نظافت مشکل نباشد.
4-5- وضعيت کف کارخانه :
4-5-1- کف ها بايد مقاومت لازم در برابر تناوب شستشو و گندزدايي و حرکت ماشين آلات و تجهيزات داشته باشند .
4-5-2- کف کارخانه بايد درر شرايط مناسبي قرارر داشته و از مواد غير قابل نفوذ ساخته شود. سطح کف بايد به آساني قابل شستشو باشد و عاري از حفره، خلل و فرج و نقاط باز باشد.
4-5-3- سطح کف بايد نسبت به رطوبت و روغن نفوذ ناپذير بوده ودر برابر مواد شيميايي مقاوم باشد . کف به گونه يي بايد باشد که مواد غذايي در صورت تماس با آن موجب ليز شدن سطح و  سرخوردن روي آن نشود.
4-5-4-کف بايد تميز نگهداري شده ، عاري از تجمع آب يا ساير مواد دفعي به خصوص در گوشه ها و مکان هاي پنهان شده در پشت دستگاهها و تجهيزات باشد.
4-5-5- اتصالات مقعر ديوار وکف بايد نظافت را تسهيل کند .
4-5-6- قسمت هاي صدمه ديده کف بايد با مصالحي تعمير شود که از جنس مصالح قبلي يا مشابه آن باشد.
4-5-7- در صورت استفاده از فضاهاي نيم طبقه در کارخانه ، ارتفاع ديوار آن ها بايد مناسب بوده و جداسازي به طور کامل انجام شود.
4-5-8- هر گونه راه پله و راهرو به نيم طبقه و يا از آن به سالن فراوري نبايد از روي خط توليد عبور کند مگر آن که اطراف آن براي جلوگيري از آلودگي محصول به طور کامل پوشيده شود.
4-6- شرايط بهداشتي ديوارها ، کف ها و پنجره ها :
4-6-1- کليه ي ديوار هاي داخلي اتاق هاي نگهداري يا فراوري ماده غذايي بايد در شرايط مناسبي بوده و يا سطوح تميز و بهداشتي پوشش داده شوند . اين پوشش ها بايد مقاوم بوده و تميز کردن آن آسان باشد . سطح ديوار در مقابل صدمهه ديدگي بايد پايداري لازم را داشته باشد.
4-6-2- ديوارها بايد فاقد قفسه و برآمدگي باشد . در طراحي ديوارها بايد از هرگونه سطح افقي صرف نظر شود . اين گونه سطوح موجب تجمع غبار مي شوند.
4-6-3- کليه ي اتصالات به ديوار و ديوار به کف بايد مقعر ( گرد ) شوند. اتصالات ديوار به سقف و ساير اتصالات نيز بايد مقعر شده و يا خوب درزبندي شوند. اين کار ، تميز کردن مناطق ياد شده را تسهيل مي کند. بقاياي مواد غذايي در محوطه هاي مرده به عنوان محيط کشت مناسب ريز موجودات ( ميکرو ارگانيسم ها ) عمل مي کند.
4-6-4- کليه ي صدمات و آسيب ديدگي ها بايد بلافاصله با مصالح قبلي باز سازي شود .
4-6-5- در صورتي که نياز به نصب اعلاميه بر روي ديوارهاي سالن توليد باشد ، اين موارد را نبايد با ميخ به ديوار نصب کرد . چاپ اعلاميه يا چسباندن آن با چسب بر روي ديوار سالن توليد نيز ممنوع است.
4-6-6- جلوي کليه ي ديوار هاي آسيب پذير بايد حفاظ هاي نرده يي نصب شود .
4-6-7- لوله هاي برق، آب و غيره بايد به طور مناسبي از روي ديوار عبور داده شوند . در صورت امکان اين لوله ها توکار شوند.
4-6-8- در صورت ساخت ديوار هاي موقتي ، احتياط لازم بايد به عمل آيد تا اين مهم موجب انتقال آلودگي نشده و خود نيز منبع بالقوه ي خطر براي محصول و فرايند توليد نباشد .
4-6-9- درهاي خارجي بايد بسته نگهداري شوند. در صورت ناگذير بودن از باز کردن متناوب درها ، براي بسته شدن آن ها از درهاي خودکار يا از درهاي پشت  فنردار يا پرده هاي پلاستيکي آويز يا پرده ي هوا استفاده شود تا از ورود حشرات يا پرندگان جلوگيري گردد.
4-6-10- براي حفظ هواي داخل سالن از آلودگي ، کليه ي  درهاي محوطه ي توليد بايد به طور خودکار بسته شوند. چارچوب در ، بايد به طور کامل به اطراف چسبيده شود. چارچوب ها و درها بايد در مقابل صدمه ديدگي حفاظت شوند.
4-6-11- کليه ي پنجره هاا بايد بسته نگهداري شوند . در صورتي که براي تهويه ، نياز به باز کردن پنجره ( هايي) باشد چارچوب پنجره ( ها)ي مورد نظر بايد مجهز به توري باشد تا از ورود حشرات جلوگيري شود.
4-6-12- کليه ي پنجره هاي خارجي بايد کامل بوده و به خوبي نصب شده باشند . چارچوب پنجره ها براي جلوگيري از ورود حشرات بايد به خوبي نصب شده و هيچ درزي وجود نداشته باشد.
4-6-13- قبل از شروع توليد بايد اقدام به تعويض شيشه(هاي) شکسته و تعمير پنجره هاي آسيب ديده کرد. توصيه مي شود از شيشه هاي نشکن يا طلق هاي شيشه يي استفاده شود.
4-6-14- آستانه ي پنجره ها بايد داراي شيب باشند؛ تا امکان قرار دادن مواد يا ابزار روي آنها از بين برود.
4-7- وضعيت سقف و روشنايي ها :
4-7-1- سقف مکان هاي نگهداري يا فراوري مواد غذايي بايد صاف بوده و به آساني قابل تميز کردن باشد. سقف اين مکان ها بايد در وضعيت مناسبي نگهداري شود .
4-7-2- در صورتي که در واحد فراوري از سقف کاذب استفاده مي شود بايد امکانات لازم نظير پله کان براي دستيابي به فضاي بالاي سقف جهت تميز کردن و کنترل حشرات و آفات فراهم شود.
4-7-3- کليه ي اتصالات ديوارها و سقف براي سهولت تميز کردن بايد درزبندي و غير قابل نفوذ شوند.
4-7-4- در صورت رنگ آميزي سقف، رنگ بايد متناسب با محوطه هاي توليد مواد غذايي بوده و بعد از رنگ آميزي صاف باشد. رنگ سقف نبايد پوسته پوسته شود.
4-7-5- دريچه ها و سازه هاي بالاي سر بايد به طور مرتب تميز، نگهداري و تعمير شوند. براي کمک به نگهداري آن ها و جلوگيري از تجمع غبار و کثافات داراي مقاطع دايره ي شکل باشند.
4-7-6- در محوطه هاي توليد و بازرسي ، روشنايي هاي مناسبي بايد تعبيه شود. براي جلوگيري از مخاطره هاي مربوط به لامپ هاي شکسته در محوطه هاي نگهداري مواد خام و توليد ، روشنايي ها بايد داراي حفاظ و پوشش مناسب باشند.
4-7-7- در محوطه هاي بازرسي بايد از روشنايي هايي استفاده شود که نوري شبيه نور طبيعي دارند. روشنايي محوطه هاي توليد نيز بايد کافي باشد..
4-7-8- در صورت نياز به شرايط نوردهي خاص رنگ و شدت نور بايد مناسب باشد.
4-7-9- کليه ي روشنايي ها بايد تميز نگهداري شوند. تعمير و يا جايگزيني لامپ ها بايد در زماني صورت گيرد که توليد پايان يافته است .
4-7-10- پنجره هاي سقفي را طوري بايد طراحي کرد که آفات نتوانند رو يا زير آن ها لانه گزيني کنند. اين پنجره ها نبايد بالاي خط توليد محصول ، واقع شده باشند. در صورت ناگذير بودن از عبور خط توليد از زير اين پنجره ها ، نصب حفاظ مناسب زير اين پنجره ها (  جهت حفاظت و جلوگيري از آلودگي محصول ) ضروري است.
4-8- تهويه ي مناسب :
4-8-1- در کليه ي فضاها دما و غبار بايد کنترل شوند.
4-8-2- در محيط هاي حاوي غبار ، نصب هواکش هاي مناسب براي حذف بخار يا کاهش قابل قبول آن ضروري است .
اين مهم از رشد کپک ها بر روي ديوارها و سقف جلوگيري کرده و سطح خوردگي روي دستگاه ها و تجهيزات را به حداقل مي رساند.
4-8-3- در صورت نياز در جاهاي خشک بايد دستگاه غبارگير نصب شود. اين دستگاه ها بايد به طور مرتب بازرسي ، نگهداري و تعمير شوند تا از کارايي و عدم حضور آلودگي و عفونت در آن ها اطمينان حاصل گردد.
4-8-4- فرايندهاي توليد کننده ي بخار بايد داراي تسهيلات تهويه ي مناسب باشند. براي جلوگيري از برگشت قطرات متراکم شده به دستگاه ، نصب صفحه هاي جمع آوري يآن ها ضروري است.
4-8-5- مايعات متراکم شده در تهويه و هواکش ها بايد به طور مستقيم به فاضلاب هدايت شده و لوله هاي جمع آوري آن ، روزانه گند زدايي شود.
4-8-6- براي پرهيز از ايجاد آلودگي در محيط فراورش ، هر دو دستگاه تهويه و جمع آوري قطرات متراکم شده ، بايد با دقت زياد تميز نگهداشته شوند.
4-9- کيفيت آب و تجهيزات مربوط :   
4-9-1- آب مصرفي براي کليه ي عمليات فراورش ، يا نظافت اوليه ، يا فرايند آبکشي تجهيزات بايد داراي کيفيت آب آشاميدني بوده و عاري از تغيير رنگ يا آلودگي ( فساد ) باشد.
4-9-2- مخزن آب  بايد داراي پوشش باشد و براي اطمينان از عدم آلودگي به طور مرتب بازرسي و تميز شود.
4-9-3- در صورت نيز به کلرزني آب ، زمان تماس و سطح کلر آزاد بايد به طور مرتب مراقبت شود.
4-9-4- هواي فشرده بايد تصفيه شده و ناخالصي هاي آن ( اجرام خارجي ) گرفته شود.
4-9-5- کليه ي لوله کشي ها بهتر است از زير سقف عبور داده شوند. سازه ها و موارد عبور داده شده ي زير سقف بايد به طور مرتب تميز شوند.
4-9-6- کليه ي سازه هاي بالاسري بايد در وضعيت خوبي نگهداري و تعمير شوند. اين مکان ها بايد عاري از غبار بوده و رنگ آن ها پوسته پوسته نشود. سازه هاي ياد شده بايد فاقد باقي مانده هاي مصالح ساختماني ، تار عنکبوت و آلاينده هاي ديگر باشد.
4-9-7- خطوط بخار بايد به طور مرتب براي بررسي حضور آلاينده هاي شيميايي نمونه گيري شوند. براي اين منظور بخار را بايد در ظرف دربسته يي به مدت چند ثانيه محبوس کرد.
4-9-8- کليه ي خطوط مورد استفاده بايد تميز نگهداشته شوند. خطوط اضافي را بايد جمع کرد.
9-9- لوله هاي حاوي سيم برق و سيني کابل ها بايد عاري از غبار، تار عنکبوت و غيره باشد.
4-9-10- شيلنگ هاي مورد استفاده براي شستشوي سطوح بايد در شرايط بهداشتي نگهداري شوند.. از حلقه هاي شيلنگ جمع کني براي جمع کردن شيلنگ ها و نگهداري آن ها روي ديوار استفاده شود. در طول مدت نگهداري ، شيلنگ نبايد با کف کارخانه در ارتباط باشد.
4-9-11- شيلنگ بخار هرگز نبايد در محوطه غوطه ور شود. در صورت نياز به استفاده از بخار زنده ، شيلنگ بايد مجهز به لوله هاي اضافي استيل باشد.
4-9-12- براي حذف نقاط مرده بايد، مميزي هاي منظمي از خطوط خدمات رساني به خصوص آب صورت گيرد.

4-10- تزيينات داخلي :
4-10-1- سرتاسر کارخانه بايد از تزيينات مناسبي برخوردار باشد و برنامه نگهداري و تعميرات به خوبي اجرا شود. نشانه هاي آلودگي نظير کاشي هاي لب پريده ، رنگ هاي پوسته پوسته شده ، گچ کاري صدمه ديده بايد به حداقل برسد و چنانچه مخاطره يي را براي محصول ايجاد کند در اسرع وقت نسبت به تعمير آن ها اقدام شود.

4-11- لوله کشي آب و فاضلاب :
4-11-1- لوله کشي کارخانه بايد از نظر اندازه و طراحي، شرايط زير را داشته باشد:
الف- عرضه ي کافي آب براي محوطه هاي مورد نياز کارخانه ؛
ب-  انتقال صحيح پساب يا مواد دفعي مايع از کارخانه ؛
ج- عدم انتقال آلودگي به مواد خام ، محصول و محيط .

4-11-2- مسير لوله کشي آب و فاضلاب کارخانه در پيوست آورده شده است .
واژه های مرتبط: ایزو، گواهینامه ایزو ، استاندارد ایزو ، شرکت گواهی دهنده ایزو ، مشاوره ایزو ، مشاور ایزو، اخذ ایزو،ایزو 9001 ، الزامات ایزو